Jak podają niechlubne statystyki, Małopolska i Śląsk znajdują się w czołówce europejskich regionów z najgorszą jakością powietrza wywołaną znacznie przekraczającą normy ilością zanieczyszczeń takich jak pyły zawieszone PM1, PM2.5 ,PM10, formaldehyd, CO2, czy węglowodory takie jak benzo(a)piren. Każdego roku w małopolskich miejscowościach przez przynajmniej kilkadziesiąt dni oddychamy silnie zanieczyszczonym powietrzem, gdzie n.p stężenie rakotwórczego bezo(a)pireniu kilkakrotnie przekracza dopuszczalną zawartość. Powietrze w Małopolsce, w tym na Podhalu, najmocniej skażone jest od później jesieni po wczesną wiosnę, a więc przez cały okres sezonu grzewczego. Głównego źródła problemu dopatrywać należy w tym, że wciąż znaczna część gospodarstw domowych ogrzewana jest przestarzałymi, bezklasowymi kotłami na węgiel i drewno, tak zwanymi „kopciuchami”. Oprócz tego, że emitują one 10 razy więcej pyłu niż ekologiczne kotły najwyższej klasy, „kopciuchy” są szczególnie niebezpieczne, gdyż wraz z węglem niskiej jakości (miał i muł węglowy) oraz drewnem można w nich spalać wszystko, łącznie z odpadami. Niestety proceder ten jest wciąż powszechny w naszym kraju. Podczas tego zjawiska do atmosfery dostaje się wiele szkodliwych dla zdrowia substancji:
- podczas spalania plastiku powstaje rakotwórczy i mutagenny benzo(a)piren;
- paląc klejone lub lakierowane, impregnowane drewno czy płyty, emitujemy do atmosfery arszenik;
- spalając kolorowe kartony i kolorowe gazety, również przyczyniamy się do emisji wielu szkodliwych substancji chemicznych.
W związku z powyższym, na skutek oddychania zanieczyszczonym powietrzem, co przekłada się na wzmożoną zapadalność na choroby układu oddechowego, krwionośnego, nerwowego, jak również nowotwory, każdego roku przedwcześnie umiera kilka tysięcy mieszkańców Małopolski. Smog jest najbardziej niebezpieczny dla ludzi starszych, schorowanych, dzieci, kobiet w ciąży. Badania wykazały, że kobiety, które w ciąży oddychają powietrzem zanieczyszczonym pyłami i benzo[a]pirenem (okres grzewczy), rodzą dzieci o niższej wadze, mniejszym wzroście, mniejszym obwodzie głowy i mniejszej pojemności płuc. Dzieci te mają niższy iloraz inteligencji i są mniej odporne na infekcje. Istnieje też większe ryzyko, że zachorują na astmę.
Jeśli chodzi o sytuację w naszym regionie, podkreślić należy, iż na przestrzeni ostatnich lat w trosce o zdrowie mieszkańców Gminy Zakopane i tłumnie odwiedzających ją turystów , władze lokalne przeprowadziły szereg inicjatyw mających na celu poprawę jakości powietrza w mieście. Wymienić tu należy przede wszystkim organizowane przez Wydział Ochrony Środowiska akcje nasadzania drzew i krzewów na terenie miasta Zakopane, przekazywanie wspólnotom mieszkaniowym, indywidualnym mieszkańcom i szkołom sadzonek rodzimych gatunków roślin, zakładanie łąk kwietnych, czy też dystrybucję materiałów edukacyjnych związanych z ochroną powietrza oraz wymogami „Uchwały Antysmogowej”.
Eliminowanie uciążliwości oraz zagrożeń spowodowanych spalaniem odpadów w
przydomowych piecach jest stałym elementem zadań Straży Miejskiej realizowanym w zakresie ochrony i poprawy stanu środowiska miasta Zakopane. Straż Miejska w Zakopanem w roku 2022 przeprowadziła szereg kontroli pod kątem podejrzenia spalania odpadów. Odbyły się one po telefonicznych zgłoszeniach od mieszkańców gminy, z własnej inicjatywy funkcjonariuszy Straży Miejskiej podczas wykonywanych patroli, na zgłoszenia pracowników Urzędu Miasta. Weryfikacja palenisk miała charakter edukacyjny jak i kontrolny, gdzie do badania pobierane były próbki popiołu celem wykrycia spalania odpadów. Pracownicy Wydziału Ochrony Środowiska corocznie dokładają również starań, aby kształtować postawy proekologiczne wśród młodszych pokoleń zakopiańczyków. Służyć temu mają liczne spotkania organizowane przez Urząd Miasta Zakopane w przedszkolach i szkołach podstawowych, jak również eventy takie jak World Snow Day, Mikołajki, Dzień Dziecka, akcja dla szkół „Sprzątanie Małopolski”. Podczas tych wydarzeń dzieci poprzez zabawę (udział w grach i konkursach z nagrodami) edukowane są w kwestii ochrony powietrza i segregacji odpadów.
Jednakże najważniejszym działaniem promującym ochronę powietrza w Zakopanem są stosowane przez Urząd Miasta mechanizmy wsparcia finansowego mieszkańców, którzy wymieniają piec na ekologiczne źródło ciepła. Jednymi z wiodących projektów w tym zakresie pozostają programy współfinansowane ze środków Unii Europejskiej: „Czyste Powietrze” oraz LIFE 14 IP PL 021.
Projekt „Czyste Powietrze” realizowany jest w latach 2018-2029, przy czym podpisywanie umów możliwe będziedo 31.12.2027 r., zaś zakończenie wszystkich prac objętych umową musi nastąpić do 30.06.2029 r.
Dofinansowaniu podlegają przedsięwzięcia zarówno w trakcie realizacji, jak i te zakończone, pod warunkiem poniesienia pierwszego kosztu maksymalnie 6 miesięcy przed złożeniem wniosku o dofinansowanie (decyduje data najwcześniej wystawionego dokumentu sprzedaży).O dotację z „Czystego Powietrza”ubiegać się może każdy mieszkaniec Gminy Miasto Zakopane będący właścicielem lub współwłaścicielem domu jednorodzinnego bądź też lokalu mieszkalnego z wyodrębnioną księgą wieczystą w domu jednorodzinnym. Dom taki może posiadać maksymalnie 2 lokale mieszkalne, a w sytuacji, gdy w budynku prowadzona jest działalność gospodarcza, nie może ona przekraczać 30% powierzchni nieruchomości.
Program przewiduje udzielanie dofinansowania m.in. na wymianę starego kotła na ogrzewanie geotermalne, gazowe, elektryczne, olejowe, bądź też pompę ciepła lub kocioł na pelet spełniający wymogi ekoprojektu. Oprócz tego dotacją objęte są również prace termomodernizacyjne, takie jak: ocieplenie ścian, stropu, podłogi domu, wymiana okien, drzwi, bramy garażowej, czy też kompleksowa termomodernizacja wymagająca sporządzenia audytu energetycznego budynku, który w takim wypadku również jest dotowany na kwotę 1200 zł.
Wysokość dofinansowana uzależniona jest od dochodów beneficjenta na zasadzie im niższe dochody, tym wyższa kwota dotacji. Istnieją trzy progi dofinansowania: podstawowy z kwotą dotacji do 66 000 zł, podwyższony z dofinansowaniem do 99 000 zł oraz najwyższy poziom dofinansowania, gdzie możliwy jest zwrot do 135 000 zł. Jednakże, aby w ogóle możliwe było ubieganie się o udział w projekcie, roczne dochody wnioskodawcy nie mogą przekraczać 135 000 zł rocznie.
Zachęcamy wszystkich zainteresowanych do zapoznania się z bardziej szczegółowymi informacjami na temat zasad programu, które dostępne są na oficjalnej stronie „Czystego Powietrza” https://czystepowietrze.gov.pl/czyste-powietrze/
Ponadto, w Urzędzie Miasta Zakopane w czerwcu 2021 r. dla mieszkańców gminy udostępniony został punkt konsultacyjno- informacyjny programu „Czyste Powietrze” (czynny w czwartki i piątki w godzinach 9:00-14:00), w którym mogą otrzymać pomoc przy wypełnianiu wniosków zarówno o otrzymanie umowy, jak również o wypłatę środków z ww. programu po ukończeniu inwestycji, bez konieczności udawania się do siedziby Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Krakowie. Do końca marca 2023 r. w naszej gminie złożono 211 wniosków, a zrealizowanych zostało 50 przedsięwzięć na łączną kwotę 1 054 761,22 zł. Liczby te jednak sukcesywnie rosną, odzwierciedlając wzrastające zainteresowanie projektem wśród mieszkańców Zakopanego, co w rezultacie przekłada się na systematyczny spadek ilości zanieczyszczeń w zakopiańskim powietrzu. Dopuszczalne średnie stężenie pyłu PM 10 wynosi 40µg/m3. W 2022 rokuw Zakopanem utrzymywał się bardzo dobry wynik 24 µg/m3 (znacznie niższy niż poziom dopuszczalny). Ilość dni z przekroczeniami wynosiła już tylko 18, mieszcząc się w przyjętych normach. Również Europejskie Centrum Czystego Powietrza wykonało raport, który potwierdził poprawę jakości powietrza w naszym mieście. Na przestrzeni lat 2018-2022 udało się osiągnąć imponujący efekt ekologiczny rzędu 16319 ton redukcji CO2, 79 ton redukcji PM 10 oraz 32 ton redukcji PM 2,5.
Niemniej jednak, aby zagwarantować zdrowszą przyszłość kolejnym pokoleniom zakopiańczyków, konieczne są dalsze starania w celu poprawy stanu powietrza w mieście. W tej materii bardzo wiele zależy nie tylko od inicjatyw, jakie będą podejmowane przez władze lokalne, ale przede wszystkim od postawy każdego obywatela. Wszyscy mamy wpływ na to, jak dużo trujących związków emitowanych jest do atmosfery, decydując o tym, co i w jakich kotłach spalamy. Postępujmy nowocześnie i mądrze, zgodnie z wymaganiami unijnymi, abyśmy żyli zdrowo i NIE PALMY ŚMIECI, a w szczególności: kartonów np. ze sklepu, kawałków drewnianych mebli, parkietów, ram okiennych, foli i butelek plastikowych.
W tym miejscu pragniemy przypomnieć, że zapisy uchwały antysmogowej dla Województwa Małopolskiego nakładają na wszystkich jego mieszkańców (dotyczy to właścicieli budynków prywatnych, gospodarczych, usługowych, czy mieszkalno-usługowych) obowiązek wymiany:
- do 30.04.2024 kotłów pozaklasowych i poniżej 3 klasy, jak również kominków, które nie spełniają wymagań ekoprojektu lub nie posiadają sprawności cieplnej na poziomie minimum 80 %;
- do 31.12.2026 kotłów 3 i 4 klasy.
Niedostosowanie się do wspomnianych przepisów grozi wysokimi karami pieniężnymi -mandatem do 500 zł lub grzywną do 5000 zł.
Warto więc zainwestować w instalację ekologicznego źródła ogrzewania swojego domu, a nawet prace termomodernizacyjne w czasie trwania programu „Czyste Powietrze”. Wymieniając stary piec lub kocioł na nowy i ocieplając swój dom, , skorzystasz nie tylko zdrowotnie, ale również finansowo. . „Kopciuchy” są znacznie mniej wydajne niż nowoczesne urządzenia grzewcze.
Kotły spełniające wymagania ekoprojektu zużywają o wiele mniej paliwa, dlatego koszt ogrzewania nie wzrasta nawet przy droższym, lepszej jakości opale. TWÓJ DOM PO OCIEPLENIU I WYMIANIE ŹRÓDŁA CIEPŁA MOŻE ZUŻYWAĆ NAWET DO 70% MNIEJ ENERGII NA OGRZEWANIE!
Aby ułatwić obywatelom udział w programie, jego regulamin wymaga od wnioskodawcy dostarczenia jedynie niewielkiej liczby niezbędnych dokumentów. Co więcej, w ramach projektu LIFE w Urzędzie Miasta Zakopane utworzone zostało stanowisko Ekodoradcy, który we wspomnianym wcześniej punkcie obsługi programu „Czyste Powietrze” służy mieszkańcom fachową poradą w zakresie wymiany źródła ciepła i termomodernizacji, jak również udziela pomocy w prawidłowym wypełnianiu wniosków o dofinansowanie.
