Jak podają niechlubne statystyki, Małopolska i Śląsk znajdują się w czołówce europejskich regionów z najgorszą jakością powietrza wywołaną znacznie przekraczającą normy ilością zanieczyszczeń takich jak pyły zawieszone PM1, PM2.5 ,PM10, formaldehyd, CO2, czy węglowodory takie jak benzo(a)piren. Każdego roku w małopolskich miejscowościach przez przynajmniej kilkadziesiąt dni oddychamy silnie zanieczyszczonym powietrzem, gdzie n.p stężenie rakotwórczego benzo(a)pirenu kilkakrotnie przekracza dopuszczalną zawartość. Powietrze w Małopolsce, w tym na Podhalu, najmocniej skażone jest od później jesieni po wczesną wiosnę, a więc przez cały okres sezonu grzewczego. Głównego źródła problemu dopatrywać należy w tym, że wciąż znaczna część gospodarstw domowych ogrzewana jest przestarzałymi, bezklasowymi kotłami na węgiel i drewno, tak zwanymi „kopciuchami”. Oprócz tego, że emitują one 10 razy więcej pyłu niż ekologiczne kotły najwyższej klasy, „kopciuchy” są szczególnie niebezpieczne, gdyż wraz z węglem niskiej jakości (miał i muł węglowy) oraz drewnem można w nich spalać wszystko, łącznie z odpadami. Niestety proceder ten jest wciąż powszechny w naszym kraju. Podczas tego zjawiska do atmosfery dostaje się wiele szkodliwych dla zdrowia substancji:
- podczas spalania plastiku powstaje rakotwórczy i mutagenny benzo(a)piren;
- paląc klejone lub lakierowane, impregnowane drewno czy płyty, emitujemy do atmosfery arszenik;
- spalając kolorowe kartony i kolorowe gazety, również przyczyniamy się do emisji wielu szkodliwych substancji chemicznych.
W związku z powyższym, na skutek oddychania zanieczyszczonym powietrzem, co przekłada się na wzmożoną zapadalność na choroby układu oddechowego, krwionośnego, nerwowego, jak również nowotwory, każdego roku przedwcześnie umiera kilka tysięcy mieszkańców Małopolski. Smog jest najbardziej niebezpieczny dla ludzi starszych, schorowanych, dzieci, kobiet w ciąży. Badania wykazały, że kobiety, które w ciąży oddychają powietrzem zanieczyszczonym pyłami i benzo[a]pirenem (okres grzewczy), rodzą dzieci o niższej wadze, mniejszym wzroście, mniejszym obwodzie głowy i mniejszej pojemności płuc. Dzieci te mają niższy iloraz inteligencji i są mniej odporne na infekcje. Istnieje też większe ryzyko, że zachorują na astmę.
Jeśli chodzi o sytuację w naszym regionie, podkreślić należy, iż na przestrzeni ostatnich lat w trosce o zdrowie mieszkańców Gminy Zakopane i tłumnie odwiedzających ją turystów , władze lokalne przeprowadziły szereg inicjatyw mających na celu poprawę jakości powietrza w mieście. Wymienić tu należy przede wszystkim organizowane przez Wydział Ochrony Środowiska akcje nasadzania drzew i krzewów na terenie miasta Zakopane, przekazywanie wspólnotom mieszkaniowym, indywidualnym mieszkańcom i szkołom sadzonek rodzimych gatunków roślin, zakładanie łąk kwietnych, czy też dystrybucję materiałów edukacyjnych związanych z ochroną powietrza oraz wymogami „Uchwały Antysmogowej”.
Eliminowanie uciążliwości oraz zagrożeń spowodowanych spalaniem odpadów w
przydomowych piecach jest stałym elementem zadań Straży Miejskiej realizowanym w zakresie ochrony i poprawy stanu środowiska miasta Zakopane. Straż Miejska w Zakopanem w roku 2022 przeprowadziła szereg kontroli pod kątem podejrzenia spalania odpadów. Odbyły się one po telefonicznych zgłoszeniach od mieszkańców gminy, z własnej inicjatywy funkcjonariuszy Straży Miejskiej podczas wykonywanych patroli, na zgłoszenia pracowników Urzędu Miasta. Weryfikacja palenisk miała charakter edukacyjny jak i kontrolny, gdzie do badania pobierane były próbki popiołu celem wykrycia spalania odpadów. Pracownicy Wydziału Ochrony Środowiska corocznie dokładają również starań, aby kształtować postawy proekologiczne wśród młodszych pokoleń zakopiańczyków. Służyć temu mają liczne spotkania organizowane przez Urząd Miasta Zakopane w przedszkolach i szkołach podstawowych, jak również eventy takie jak World Snow Day, Mikołajki, Dzień Dziecka, akcja dla szkół „Sprzątanie Małopolski”. Podczas tych wydarzeń dzieci poprzez zabawę (udział w grach i konkursach z nagrodami) edukowane są w kwestii ochrony powietrza i segregacji odpadów.
Jednakże najważniejszym działaniem promującym ochronę powietrza w Zakopanem są stosowane przez Urząd Miasta mechanizmy wsparcia finansowego mieszkańców, którzy wymieniają piec na ekologiczne źródło ciepła. Wiodącymi projektami w tym zakresie pozostają te współfinansowane z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014 – 2020: Regionalna polityka energetyczna, działanie 4.4 Redukcja emisji zanieczyszczeń do powietrza, poddziałanie 4.4.2 Obniżenie poziomu niskiej emisji – SPR oraz poddziałanie 4.4.3. Nazwy projektów: Rozwój sieci ciepłowniczej w Zakopanem poprzez inwestycje w podłączenie do sieci geotermalnej oraz wymianę starych kotłów na nowe instalacje urządzeń na paliwa gazowe i biomasę.” oraz„Wymiana starych pieców węglowych na nowe instalacje oparte o paliwa stałe w Zakopanem.
W ramach RPO do końca 2022 r. mieszkańcy zlikwidowali 708 pieców, kotłów, trzonów kuchennych, a na ich miejsce zamontowano 629 nowoczesne, ekologiczne urządzenia grzewcze. W 2022 roku w programie RPO przyjęto 55 wniosków na wymianę kotłów, zawarto 45 umów z mieszkańcami. Rozliczono (wypłacono) 76 dotacji. Wymieniono w sumie 80 urządzeń grzewczych na paliwa stałe (część wnioskodawców likwidowała dwa źródła ciepła). W miejsce zlikwidowanych źródeł energii zamontowano 76 urządzeń spełniających wymogi ekoprojektu, co w samym 2022 r. przyniosło efekt ekologiczny rocznego spadku w ilości 536 ton redukcji CO2, 2,84 ton PM 10 i 1,19 ton PM 2,5.
Dlatego też obserwować możemy systematyczny spadek ilości zanieczyszczeń w zakopiańskim powietrzu. Dopuszczalne średnie stężenie pyłu PM 10 wynosi 40µg/m3. W 2022 roku w Zakopanem utrzymywał się bardzo dobry wynik 24 µg/m3 (znacznie niższy niż poziom dopuszczalny). Ilość dni z przekroczeniami wynosiła już tylko 18, mieszcząc się w przyjętych normach. Również Europejskie Centrum Czystego Powietrza wykonało raport, który potwierdził poprawę jakości powietrza w naszym mieście. Na przestrzeni lat 2018-2022 udało się osiągnąć imponujący efekt ekologiczny rzędu 16319 ton redukcji CO2, 79 ton redukcji PM 10 oraz 32 ton redukcji PM 2,5
Niemniej jednak, aby zagwarantować zdrowszą przyszłość kolejnym pokoleniom zakopiańczyków, konieczne są dalsze starania w celu poprawy stanu powietrza w mieście. W tej materii bardzo wiele zależy nie tylko od inicjatyw, jakie będą podejmowane przez władze lokalne, ale przede wszystkim od postawy każdego obywatela. Wszyscy mamy wpływ na to, jak dużo trujących związków emitowanych jest do atmosfery, decydując o tym, co i w jakich kotłach spalamy. Postępujmy nowocześnie i mądrze, zgodnie z wymaganiami unijnymi, abyśmy żyli zdrowo i NIE PALMY ŚMIECI, a w szczególności: kartonów np. ze sklepu, kawałków drewnianych mebli, parkietów, ram okiennych, foli i butelek plastikowych.
W tym miejscu pragniemy przypomnieć, że zapisy uchwały antysmogowej dla Województwa Małopolskiego nakładają na wszystkich jego mieszkańców (dotyczy to właścicieli budynków prywatnych, gospodarczych, usługowych, czy mieszkalno-usługowych) obowiązek wymiany:
- do 30.04.2024 kotłów pozaklasowych i poniżej 3 klasy, jak również kominków, które nie spełniają wymagań ekoprojektu lub nie posiadają sprawności cieplnej na poziomie minimum 80 %;
- do 31.12.2026 kotłów 3 i 4 klasy.
Niedostosowanie się do wspomnianych przepisów grozi wysokimi karami pieniężnymi -mandatem do 500 zł lub grzywną do 5000 zł.
Zapraszamy zatem wszystkie osoby zainteresowane wymianą starego kotła do skorzystania z programu RPO i dotacji w wysokości do 14 000 zł. W dalszym ciągu posiadamy środki do rozdysponowania.
Jeśli Twój dom ogrzewany jest starym kopciuchem (piec kaflowy, węglowy, na ekogroszek) i posiadasz możliwość podłączenia do sieci gazowej lub geotermalnej, wysokość dotacji wynosi do 14 000 zł.
W przypadku, gdy przyłączenie do sieci geotermalnej albo gazowej nie jest możliwe, zachęcamy do skorzystania z dofinansowania do 9 000 zł na instalację spełniającego normy unijne kotła opalanego peletem lub ekogroszkiem.
Wymieniając stary piec lub kocioł na nowy, skorzystasz nie tylko zdrowotnie, ale również finansowo. „Kopciuchy” są znacznie mniej wydajne niż nowoczesne urządzenia grzewcze.
Kotły spełniające wymagania ekoprojektu zużywają o wiele mniej paliwa, dlatego koszt ogrzewania nie wzrasta nawet przy droższym, lepszej jakości opale. Za ogrzewanie domu zapłacisz tyle samo, a powietrze będzie czystsze. Ze względu na przepisy wspomnianej już uchwały antysmogowej i nakładane przez nią terminy likwidacji poszczególnych klas kotłów, warto więc zainwestować w instalację ekologicznego źródła ogrzewania swojego domu jeszcze w czasie trwania Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego.
Aby ułatwić obywatelom udział w programie, jego regulamin wymaga od wnioskodawcy dostarczenia jedynie niewielkiej liczby niezbędnych dokumentów. Ponadto, pracownicy Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Zakopane pozostają do dyspozycji mieszkańców gminy, udzielając szczegółowych informacji na temat zasad uczestnictwa w projekcie. Służą oni także fachową pomocą w kwestiach formalnych, np. przy wypełnianiu wniosków.