Podhalańczycy dziś
Druga wojna światowa, okupacja, a następnie okres PRL spowodowały, że wysiłek i czyn zbrojny polskich wojsk górskich zostały przemilczane lub z premedytacją wypaczone. Po II wojnie światowej, oddziały podhalańskie utworzono w latach pięćdziesiątych w formacjach podległych MSW (WOP, KBW). W 1956 r. sformowano w 5 Pułku KBW Samodzielny Batalion Piechoty Górskiej, umundurowany tradycyjnie - jak jednostki strzelców podhalańskich przed wojną. W listopadzie 1960 r. batalion został włączony do 5 Brygady KBW im. Ziemi Krakowskiej. Utworzono z niej w 1978 r. 5 Podhalańską Brygadę Wojsk Obrony Wewnętrznej im. Ziemi Krakowskiej, która istniała do 1989 r.
Po 1989 r. podjęto na nowo sprawę przewrócenia pięknych przedwojennych tradycji wojsk górskich, które były kontynuowane przez 5 Pułk Strzelców Podhalańskich Ziemi Krakowskiej im. gen. bryg. Andrzeja Galicy, a następnie przez 21 Brygadę Strzelców Podhalańskich im. gen. bryg. Mieczysława Boruty – Spiechowicza w Rzeszowie, jednostkę która przejęła dziedzictwo wszystkich jednostek górskich, dopisując do chlubnych dziejów Pułków Strzelców Podhalańskich z lat 1918-1939, czyny bojowe Podhalańczyków spod Narwiku, Tobruku, Monte Cassino, z Normandii, partyzantów z Gorc czy walczących w szeregach powstańców warszawskich. 21 Brygada Strzelców Podhalańskich, podobnie jak przedwojenne pułki podhalańskie, jest wyróżniającym się związkiem taktycznym Wojska Polskiego, który swą służbę ojczyźnie i społeczeństwu widzi w zespoleniu z tradycją, z której wyrasta.
21 Brygada Strzelców Podhalańskich
Powstała na mocy wydanego 26 maja 1993 r. zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego Nr 049/Org. Jako nowy Związek Taktyczny Krakowskiego Okręgu Wojskowego, sformowana została w garnizonie Rzeszów, na bazie byłej 9 Dywizji Zmechanizowanej i 5 Pułku Strzelców Podhalańskich Ziemi Krakowskiej.
Dla zachowania w pamięci bohaterskich czynów żołnierzy jednostek podhalańskich, Minister Obrony Narodowej decyzją Nr 44/MON z dnia 12 maja 1994 roku nakazał sformowanej 21 Brygadzie Strzelców Podhalańskich, przejąć dziedzictwo i z honorem kontynuować tradycje wszystkich jednostek górskich tj.:
- Drużyn Podhalańskich 1913 - 1914
- Brygady Górskiej 1918 - 1919
- 21 Dywizji Górskiej 1919 - 1939
- 22 Dywizji Górskiej 1921- 1939
- Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich 1939 - 1940
- Batalionu Podhalańskiego 1.Dywizji Pancernej 1940 - 1947
- Pułków Strzelców Podhalańskich AK 1943 - 1945
- Samodzielnego Batalionu Piechoty Górskiej KBW 1956 - 1978
- 5 Brygady WOWew Strzelców Podhalańskich im. Ziemi Krakowskiej 1978 - 1989
- 5 Pułku Strzelców Podhalańskich im. Ziemi Krakowskiej 1989 - 1993
21 Brygada Strzelców Podhalańskich otrzymała imię gen. bryg. Mieczysława Boruty- Spiechowicza, a doroczne święto 21 Brygady Strzelców Podhalańskich, ustanowiono na 26 maja.
Formowanie brygady zakończono w 1994 r. Ten ważny dla brygady okres, zakończono aktem przyjęcia sztandaru ufundowanego przez społeczeństwo Rzeszowa, w dniu 22 maja 1994 r. na rynku w Rzeszowie.
21 Brygada Strzelców Podhalańskich wchodzi obecnie w skład 18 „Żelaznej” Dywizji Zmechanizowanej.
Kontynuując tradycje dawnej struktury organizacyjnej Wojska Polskiego 21 BSP jako lekki związek taktyczny jest przeznaczona do działań bojowych, głównie w terenie górskim. Jednym z głównych zadań jakie wykonuje brygada jest przygotowanie i udział w misjach pokojowych humanitarnych i stabilizacyjnych. Od początku jej powstania jej żołnierze pełnili służbę w misjach w Syrii, Libanie i Bośni. Doświadczenie to zaowocowało wyznaczeniem brygady w 1999 r. do sformowania Polskiej Jednostki Wojskowej w składzie sił AFOR w strukturze NATO, która wykonywała zadania misji humanitarnej w Albanii. Od sierpnia 2000 r. Polsko-Ukraiński Batalion Sił Pokojowych rotacyjnie pełni misję pokojową w ramach PKW KFOR w Kosowie. Żołnierze w podhalańskich mundurach byli również dwukrotnie uczestnikami operacji „Iracka Wolność” w ramach misji stabilizacyjno-szkoleniowej w Republice Iraku.
Potwierdzeniem doskonałego poziomu wyszkolenia 21 BSP stało się wyznaczenie jej z dniem 01 stycznia 2020 r. jako pierwszej polskiej brygady na trzon sił lądowych tak zwanej szpicy NATO czyli Połączonych Siłach Zadaniowych Bardzo Wysokiej Gotowości (ang. Very High Readiness Joint Task Force, VJTF), która stoi na czele Sił Odpowiedzi NATO.
Są to pododdziały, które w przypadku kryzysu mają być zdolne do reakcji w przeciągu od kilku do kilkunastu godzin. W razie alarmu, jako pierwsi muszą się stawić w rejonie konfliktu. W ciągu kilku godzin są gotowi do przemieszczenia się transportem lotniczym, kolejowym, morskim lub kołowym. Na miejscu muszą zabezpieczyć działalność sił NATO, co często wiąże się z funkcjonowaniem w odizolowaniu. Operacje tego typu wymagają od żołnierzy nie tylko wyszkolenia na najwyższym poziomie, ale także wszechstronności oraz umiejętności improwizacji.
Podhalańczycy służąc na różnorodnych teatrach działań zdobyli doświadczenie we współpracy w wielonarodowym środowisku i nie mają barier operacyjnych czy językowych. Od lat aktywnie wymieniają się doświadczeniami ze swoimi kolegami z innych państw.