Witkacy

Stanisław Ignacy Witkiewicz zwany Witkacym urodził się 24 lutego 1885 r. w Warszawie, zmarł śmiercią samobójczą 18 września 1939 r. w Jeziorach na Ukrainie. Jego symboliczny grób znajduje się na starym cmentarzu przy ul. Kościeliskiej w Zakopanem.

Witkacy był synem malarza, krytyka sztuki, twórcy stylu zakopiańskiego – Stanisława Witkiewicza. Zdobył uznanie jako malarz, teoretyk sztuki, dramaturg, powieściopisarz, filozof. Jest autorem m.in.: Pragmatystów, Tumora Mózgowicza, W małym dworku, Kurki Wodnej, Wariata i zakonnicy, Pożegnania jesieni, Szewców.

Artysta urodził się w Warszawie, ale od 1890 r. mieszkał w Zakopanem. W styczniu następnego roku odbyły się tutaj jego ponowne, uroczyste chrzciny, a rodzicami chrzestnymi zostali Helena Modrzejewska i Jan Krzeptowski Sabała. Od dzieciństwa interesowały Witkacego malarstwo, rysunek i fotografia. Zgodnie z wolą ojca nie uczęszczał na regularne zajęcia szkolne, ale uczył się prywatnie. Maturę zdał we Lwowie w roku 1903, po czym przez pewien czas studiował malarstwo w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Józefa Mehoffera. Kierując się zdaniem ojca, studia przerwał, a naukę kontynuował w Zakopanem.

Warto wspomnieć, że Witkacy w młodych latach uprawiał w Tatrach turystykę, narciarstwo, a w towarzystwie góralskich przewodników nawet taternictwo, zdobywając m.in. Durny Szczyt. W twórczości artysty odnaleźć można jednak zaledwie drobne nawiązania do Podhala lub Tatr. Na uwagę zasługują dość licznie zachowane portrety jego autorstwa, zdjęcia zakopiańskie i tatrzańskie, z których wiele ma dziś wartość dokumentacyjną, a portrety także walory artystyczne.

Jego życie prywatne obfitowało w wydarzenia. Przez kilka lat związany był z aktorką Ireną Solską. Później zaręczył się z Jadwigą Janczewską, która w lutym 1914 r. popełniła samobójstwo. Czas do lipca 1918 r. spędził poza granicami Polski. Wziął wówczas udział w wyprawie badawczej swego przyjaciela, antropologa Bronisława Malinowskiego, na Nową Gwineę i do Australii. Podróż przerwał sam Witkacy z powodu wybuchu I wojny światowej. Jako poddany rosyjski nie mógł wrócić do Zakopanego, zatem przez pewien czas służył w wojsku rosyjskim, otrzymując nominację na porucznika.

Po powrocie do Zakopanego został przyjęty do grupy Formistów, której stał się wkrótce głównym teoretykiem. W kolejnych latach napisał większość swoich utworów dramatycznych. W tym czasie ożenił się z wnuczką Juliusza Kossaka, Jadwigą Unrug zwaną Nineczką. Ponadto nieustannie angażował się w działalność kulturalną. W 1927 r. założył słynną firmę portretową. Większość stworzonych wtedy prac można dziś oglądać w zakopiańskiej willi Kolibie. W roku 1929 Witkacy związał się z Czesławą Oknińską-Korzeniowską. Po wybuchu II wojny światowej mimo zgłoszenia się do punktu mobilizacyjnego, nie został powołany do wojska. 5 września wyjechał z Warszawy. Na wieść o wkroczeniu do Polski wojsk radzieckich nad ranem 18 września 1939 r. w Jeziorach na Polesiu popełnił samobójstwo. Wspólnie z nim nieudaną próbę podjęła jego ówczesna partnerka, Czesława. Artysta został pochowany w Jeziorach, a próba przeniesienia jego zwłok pod Tatry nie powiodła się. W kwietniu 1988 r. uroczyście pochowano na starym cmentarzu w Zakopanem sprowadzone z Polesia szczątki ludzkie, które, jak się okazało, nie należały do Witkacego.

W Zakopanem od 1985 r. działa Teatr im. S.I. Witkiewicza. W Muzeum Tatrzańskim organizowane są liczne wystawy poświęcone artyście, a rok 2015 został ogłoszony Rokiem Witkiewiczów w Województwie Małopolskim.

Opracowanie: Agnieszka Jurczyńska-Kłosok na podstawie:
A. Szałagan Witkiewicz Stanisław Ignacy (1885-1939) [w:] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, pod red. tejże i J. Czachowskiej, Warszawa 2004, s. 166–192.
Z. Radwańska-Paryska, W. H. Paryski Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin 2004, s. 1342–1343.

Tekst czyta Andrzej Bienias – Aktor Teatru im. St. I. Witkiewicza

Utwór „Tysiąc Kochanek” do słów Stanisława Ignacego Witkiewicza w wykonaniu zespołu Palfy Gróf

Utwory: Baliwiernia op.13 i Sonata fantastyczna Stanisława Ignacego Witkiewicza w wykonaniu Sabiny Zwijacz – Kozicy.  Zapisy nutowe skomponowane przez St. I. Witkiewicza udostępnione  ze zbiorów Biblioteki Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk

Nagranie: Natalia Sosna

Teatr im. Stanisława Ignacego Witkiewicza, ul. Chramcówki 15, Zakopane www.witkacy.pl

Projekt ławki: artysta rzeźbiarz Marek Szala

Projekt zrealizowany w ramach programu: „Popularyzacja zakopiańskiego dziedzictwa kulturowego” Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Regionalnego

Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020. Działanie 6.1.3 Rozwój instytucji kultury oraz udostępnianie dziedzictwa kulturowego”.

Wykonano na zlecenie Burmistrza Miasta Zakopane

English version

*Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020. Działanie 6.1.3 Rozwój instytucji kultury oraz udostępnianie dziedzictwa kulturowego”.