Zespół
Dworsko-Parkowy 

Do serca Tatrzańskiego Parku Narodowego wiedzie droga m.in. przez Kuźnice, które funkcjonują w świadomości większości turystów odwiedzających Zakopane i TPN jako miejsce, gdzie znajduje się dolna stacja kolei linowej na Kasprowy Wierch. Kuźnice to część Zakopanego położona w północnej części Doliny Bystrej w Tatrach Zachodnich, gdzie swój początek biorą szlaki na Kalatówki, Kondratową, Giewont, Kasprowy Wierch i Halę Gąsienicową. 

Kuźnice mogą poszczycić się bogatą historią, ponieważ wzmiankowano o nich już w XVII w. Prawdopodobnie na przełomie XVII i XVIII w. powstał tu ośrodek hutniczy, o czym świadczą wzmianki o Hutach Hamerskich (hutach żelaza) z okresu panowania Augusta II Sasa. Rozwijające się huty przynosiły zyski i w drugiej połowy XVIII w. wraz ze starostwem nowotarskim wykupił je podstoli krakowski Franciszek Rychter Pelikańczyk, a następnie w 1773 r. zarząd nad Hutami Hamerskimi przejął zarząd powołany przez austriackiego zaborcę, który postanowił rozwinąć tatrzańskie zakłady. Jednak z powodu wyczerpania się złóż rud żelaza, w 1791 r. zaprzestano produkcji surówki. Kuźnice przeszły w ręce prywatne i zmieniały właścicieli do czasu, kiedy nabył je Węgier Jan Wincenty Homolacs, który zapoczątkował rozkwit Kuźnic jako ośrodka przemysłowego i nie tylko. 

Dzięki odkryciu nowych złóż rudy żelaza syn Jana – Emanuel rozbudował zakłady hutnicze, jednak napotkał na ograniczenie w postaci braku opału do pieców. Gdy w 1824 r. Austriacy postanowili sprzedać podzielone na cztery części dobra kamery nowotarskiej, Emanuel Homolacs kupił dwie spośród nich (zakopiańską i białczańską). W 1833 r. Homolacsowie (Edward – bratanek Emanuela z żoną Klementyną) osiedli w wybudowanym przez siebie dworze w Kuźnicach. Dobrze prosperujące zakłady hutnicze osiągnęły miano jednych z największych ówczesnych ośrodków tej części Europy. Dzięki temu właściciele zakładów mogli realizować się także w innych dziedzinach i tak dwór w Kuźnicach zaczął pełnić rolę w kulturze. Przybywające pod Tatry znamienite osobistości zatrzymywały się wówczas w Kuźnicach. W połowie XIX w. przed dworem powstał ogród, w którym wybudowano fontannę, której elementy zachowały się do dzisiaj. Na początku drugiej poł. XIX w. w Kuźnicach Edward Homolacs zaczął tworzyć kolekcję przyrodniczą dzięki Antoniemu Kocyanowi, leśniczemu w dobrach Homolacsów, który uzupełniał zbiory (kolekcję można oglądać w Kuźnicach w odrestaurowanej Wozowni).

Wraz ze sprzedażą majątku w 1870 r. rozpoczął się okres upadku Kuźnic jako ośrodka przemysłowego. Zlicytowane na aukcji dobra trafiły w ręce hrabiego Władysława Zamoyskiego. Pod koniec XIX w. do Kuźnic przeniesiono także Szkołę Domowej Pracy Kobiet prowadzoną przez matkę hrabiego, generałową Jadwigę z Działyńskich Zamoyską. W związku z dążeniami szkoły do samowystarczalności w Kuźnicach powstały ogrody kwiatowe, owocowe i warzywne. Hrabia Zamoyski przekazał majątek na cele społeczne zakładając Fundację Zakłady Kórnickie, która ze względu na złe zarządzanie popadła w kłopoty finansowe i w efekcie została częściowo sprzedana. Szkoła została przekształcona w Gimnazjum i Liceum Gospodarcze, które zlikwidowano w 1948 r. 

W latach 1951–2003 dawny teren dworski funkcjonował jako zespół szpitalny, administrowany przez Specjalistyczny Zespół Rehabilitacyjno-Ortopedyczny dla Dzieci i Młodzieży, który w 1997 r. przekształcił się w Klinikę Ortopedii i Rehabilitacji Dzieci i Młodzieży w Zakopanem Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Obiekty będące w złym stanie technicznym zostały przekazane w 2003 r. Tatrzańskiemu Parkowi Narodowemu na mocy ustawy o ochronie przyrody.

Dzięki funduszom Unii Europejskiej, która za pomocą Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego w znacznej części sfinansowała Rewitalizację zespołu dworsko-parkowego położonego w Kuźnicach (TPN). W ramach prac przeprowadzono adaptację spichlerza z XIX w. na salę wystaw czasowych; adaptację wozowni, w której mieści się muzeum historii Kuźnic; odbudowę fundamentów dworu Homolacsów; renowację dworków oficjalistów z XIX w. i odrestaurowano założenia ogrodowo-parkowe. Prace prowadzono w latach 2006-2008. Odrestaurowane założenia parkowe to ciągi komunikacyjne i alejki wraz z oświetleniem i fontanna z czasów Homolasców. 

Wozownia - Kolekcja Antoniego Kocyana 

Wystawa prezentuje kolekcję kręgowców wybitnego preparatora Antoniego Kocyana. Powstała dzięki współpracy TPN i Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, a jej wykonanie dofinansował Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Kolekcja Anoniego Kocyana jest zbiorem kręgowców powstałym w drugiej połowie XIX wieku. Jej kupno w 1888 r. zapoczątkowało działalność Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. Składa się na nią około 400 okazów fauny, zbieranych przez autora po północnej stronie Tatr. Część, głównie ptaki, zgromadzono na wystawie. Wśród eksponatów można zobaczyć gatunki typowe dla Tatr, np. płochacza halnego, pomurnika, siwerniaka, kozicę, świstaka, ale także te, które pojawiały się w Tatrach sporadycznie, między innymi nura czarnoszyjego, różne gatunki czapli, perkozy oraz wyjątkową rzadkość - sępa płowego.
Antoni Kocyan (1836–1916) – zoolog, leśnik, jeden z najbardziej znanych badaczy fauny w Tatrach. Od 1856 r. pracował w hucie w Kuźnicach, później jako leśniczy w Dolinie Kościeliskiej. W 1861 r. poznał tajniki preparowania okazów zoologicznych. Stworzył pierwszą kolekcję faunistyczną. Jego prace naukowe oraz okazy dermoplastyczne są obecnie wspaniałym źródłem wiedzy o faunie Tatr i przyczyniły się do uratowania wielu cennych gatunków. Kolekcje Kocyana znajdują się dziś w wielu muzeach na polskim i słowackim Podtatrzu.

Spichlerz - Wystawa poświęcona rodzinie Zamoyskich

Wystawa składa się z dwóch części. W sali wejściowej zapoznać się można z atmosferą Zakopanego w drugiej połowie XIX w. a więc w czasach przed nabyciem tych terenów przez rodzinę Zamoyskich. Przedstawione tu fotografie ukazują wieś Zakopane, w okresie, gdy zaczynała się rodzić moda na Tatry i góralszczyznę. Można m.in. zobaczyć najstarsze zdjęcie (ok. 1860 r.) Zakopanego autorstwa Melecjusza Dutkiewicza przedstawiające ulicę Kościeliska i kościół p.w. Św. Klemensa obecnie bardziej znany jako Stary Kościół. Na innych fotografiach zobaczyć można Giewont bez słynnego krzyża, a wiec sprzed 1901 r. Dzisiaj, kiedy Giewont z krzyżem jest herbem Zakopanego jest to widok dość niezwykły i warty odnotowania. Na następnych fotografiach przedstawione są charakterystyczne miejsca w Zakopanem: skrzyżowanie ulic Chramcówki i nowotarskiej, pierwsza restaurację, widok na Giewont z Równi Krupowej itp. Autorami zdjęć są: Walery Eljasz-Radzikowski, Awit Szubert, Stanisław Bizański, czyli jedni z pierwszych fotografów Zakopanego i Tatr.

W sali głównej zgromadzono zdjęcia i eksponaty poświęcone działalności Zamoyskich. Zobaczyć tu można herby rodowe Jelita i Ogończyk, zapoznać się z genealogią rodu oraz przeczytać notki biograficzne o Władysławie Zamoyskim jego matce Jadwidze oraz siostrze Marii. Na innych fotografiach przedstawiono najważniejsze zasługi hrabiego dla Tatr i Zakopanego: budowę wodociągów i ujęć wody, budowę dworca kolejowego oraz unikalne zdjęcie z wizyty komisji sądu rozjemczego nad Morskim Okiem podczas wizji lokalnej spornego terenu. Ciekawym eksponatem jest reprodukcja świadectwa ze szkoły Pracy Domowej Kobiet oraz kilka sprzętów, które używano podczas zajęć. W centralnym miejscu wystawy znajduje się makieta pomnika hrabiego Zamoyskiego - autorstwa Macieja Gąsienicy Szostaka. 

Wstęp bezpłatny 

Godziny otwarcia
codziennie od 9.00 do 15.00 za wyjątkiem świąt Bożego Narodzenia oraz Wielkanocy

Kontakt
Tatrzański Park Narodowy
ul. Kuźnice 1
34-500 Zakopane
tel. +48 18 20 233 00
+48 18 20 637 99
infotur@tpn.pl
www.tpn.pl