Zakopane jest najwyżej położonym miastem Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się część Tatr z najwyższym punktem, jakim jest wierzchołek Świnicy – 2301 m n.p.m.
Zakopane usytuowane jest w Rowie Podtatrzańskim, ograniczonym od północy masywem Gubałówki, od południa – Tatr. Jak pisał Kornel Makuszyński: „z lewej Giewont, z prawej Gubałówka, a w środku leje”. Na szczęście nie jest to do końca prawda.
HISTORIA
Pierwsi osadnicy przybyli tutaj już prawdopodobnie w XV w. Karczowali czyli kopali polany. Na nich powstawały pierwsze osady. Nazwa kopane – od karczowanych polan - prawdopodobnie dała nazwę miejscowości. Pierwsze osady na wykarczowanych polanach należały do Gąsieniców, Toporów, Jarząbków. Przywilej osadniczy dla Zakopanego, wydany przez króla Michała Wiśniowieckiego w 1670 r., znany jednak z późniejszych opisów, zatwierdza prawa mieszkańców wsi, uzyskane podobno już w 1578 r. od króla Stefana Batorego (oryginał tego przywileju nie jest odnaleziony). Pierwszy znany oryginalny dokument, w którym występuję nazwa „Zakopane” pochodzi z 1615 r. i potwierdza własność polany zwanej Zakopane należącej do rodziny o nazwisku Rubzdel (lub prawdopodobniej – była to rodzina Gąsieniców o przydomku Rubzdel).
Kolejny etap rozwoju Zakopanego związany jest z górnictwem. W XIX i XX w. intensywnie wydobywano rudę żelaza, głównie ze zboczy Doliny Jaworzynki oraz Doliny Kościeliskiej. Powstały Kuźnice – ówczesne centrum Zakopanego, gdzie stanął wielki piec hutniczy oraz dwór właścicieli huty – węgierskiej rodziny Homolacsów.
Był to również czas wielkich odkrywców Tatr – naukowców, eksploratorów, turystów, taterników, poetów, romantycznych duchów. Pod koniec XIX w. Zakopane staje się również uzdrowiskiem specjalizującym się w leczeniu gruźlicy, która zbierała wówczas śmiertelne żniwo. W Zakopanem i pobliskim Kościelisku wyrastały jak grzyby po deszczu sanatoria przeciwgruźlicze. Leżakowanie, górska dieta, tzw. kuracja żętycowa, sprawiały, że chętnych na leczenie wciąż przybywało, a wśród kuracjuszy byli wybitni pisarze, muzycy, artyści. Na to wszystko nałożyła się sytuacja polityczna Polski pozostającej wówczas pod zaborami. Galicja, na terenie której znajdowało się Zakopane, była biedna, ale wolności można było zaznać tu więcej niż pod innymi zaborami. Zakopane jako letnia stolica Polski awansowało również do roli kulturalnej i artystycznej stolicy kraju, pępka świata, w którym jak w soczewce skupiały się prądy artystyczne, literackie, muzyczne, zderzając się z góralskim żywiołem, dając jedyny w swoim rodzaju efekt.
Podróż do Zakopanego nie była wtedy łatwa. Z Krakowa jechało się 2 dni furką. To dlatego budowa kolei w 1899 r. stała się rewolucją. Pierwszy pociąg triumfalnie wjechał do Zakopanego, na nic zdały się protesty fiakrów, którzy ponoć stanęli na torach wypinając na nadjeżdżającą lokomotywę cztery litery... W latach 30. XX w. na trasie Kraków - Zakopane kursowała luksusowa i szybka kolej Luxtorpeda, która pokonywała trasę w 2 godziny i 18 minut. W 1933 r. Zakopane otrzymało prawa miejskie. Budowa kolei linowej na Kasprowy Wierch w rekordowo krótkim czasie (niespełna rok) uczyniły z Zakopanego jedną z najpopularniejszych stacji narciarskich w Europie. Miasto zyskało również miano zimowej stolicy Polski.
Obecnie Zakopane liczy ok. 27 000 mieszkańców. Szacuje się, że miasto rocznie odwiedza ok. 1,5 mln turystów.
Pępek świata
Rafał Malczewski (1892 - 1965), wybitny malarz, pisarz i taternik, nazwał Zakopane okresu 20-lecia międzywojennego pępkiem świata. To określenie przylgnęło do miejscowości pod Giewontem. Miejsce jedyne takie na świecie, które w XIX w. zaczęło ulegać przemianom. Doszło do tego nie tylko za sprawą położenia Zakopanego u stóp Tatr. Sprawili to przede wszystkim ludzie. Górale oraz przybysze – wybitni artyści, naukowcy, indywidualiści, którzy znaleźli tutaj natchnienie i dom. To za ich sprawą dziś Zakopane posiada tak wiele unikatowych miejsc, obiektów, zabytków składających się na jedyny w swoim rodzaju klimat.
Dr Tytus Chałubiński, dr Andrzej Chramiec, Władysław hrabia Zamoyski, Oswald Balzer – bez tych dobroczyńców Zakopane być może miałoby dziś zupełnie inny charakter. Bywali tu, tworzyli, a często i mieszkali m.in. Seweryn Goszczyński, Henryk Sienkiewicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz, Kornel Makuszyński, Karol Szymanowski, Helena Modrzejewska, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Wisława Szymborska i wielu innych.
Zaglądnijmy do Willi Oksza i poznajmy artystyczny klimat Zakopanego stworzony przez Witkacego, Rafała Malczewskiego, Zofię Stryjeńską, Wojciecha Brzegę. Wstąpmy do Willi Atma, otoczonej ogrodem takim, jak ten z czasów, gdy mieszkał tu Karol Szymanowski. W drewnianym wnętrzu starego kościółka przy ul. Kościeliskiej wsłuchajmy się w ciszę – może usłyszymy księdza Józefa Stolarczyka głoszącego pierwsze kazanie do górali? Na Kasprowym Wierchu popatrzmy na góry – tak samo patrzył na nie Jan Paweł II, który tak chętnie odwiedzał to miejsce. Spacerując uliczkami miasta przyjrzyjmy się Domu Pracy Twórczej Astoria – to tutaj Wisława Szymborska dowiedziała się o przyznanej jej nagrodzie Nobla. Na Pęksowym Brzyzku odnajdźmy ślady przewodników tatrzańskich, ratowników TOPR, artystów, kurierów tatrzańskich. Wspomnijmy młodziutką i piękną Helenę Marusarz, która rozstrzelana przez Gestapo, nie zdążyła rozwinąć swojej narciarskiej kariery. Zaglądnijmy do chałupy Sabały – może usłyszymy gawędę, którą opowiadał Henrykowi Sienkiewiczowi lub Tytusowi Chałubińskiemu? Popatrzmy na strzelistą kaplicę na Jaszczurówce otoczoną smrekami – przestanie nas dziwić, dlaczego Stanisław Witkiewicz zauroczył się pięknem drewnianej architektury góralskiej.
Poznaj Zakopane, które nadal jest pępkiem naszego świata!
Bardzo dobra
Legenda
