W poszukiwaniu śladów stylu zakopiańskiego

W 1890 roku osiadł w Zakopanem Stanisław Witkiewicz, malarz, architekt i teoretyk sztuki. Urzeczony urodą miejscowych chałup i barwnym góralskim folklorem stworzył i spopularyzował tzw. styl zakopiański, będący połączeniem tradycyjnego podhalańskiego budownictwa i sztuki ludowej z elementami secesji. Wszyscy znamy wille „Koliba”, ”Oksza”, Dom pod Jedlami, kaplicę Najświętszego Serca Pana Jezusa w Jaszczurówce, wybudowane wg projektu Witkiewicza, ale nie wszyscy może wiedzą, że spacerując ulicami Zakopanego właśnie mijają obiekt, który zaprojektowany został przez samego autora stylu. Oto kilka wybranych przykładów.

Willa Rialto przy ul. Chałubińskiego 5, której drewniana konstrukcja została otynkowana i tylko zachowane ornamenty i kształt bryły budynku przypominają o jej szlachetnym pochodzeniu, to jedna z pierwszych budowli w stylu zakopiańskim. Została zaprojektowana przez Witkiewicza i wzniesiona w latach 1897-1898 dla Teresy Zagórskiej, która zmuszona chorobą odsprzedała ją doktorowi Marianowi Hawrankowi. Stworzył on w willi pierwszy w Galicji Dom Zdrowia dla chorych na gruźlicę. Budynek można obejrzeć jedynie z zewnątrz.

Willa Konstantynówka przy ul. Jagiellońskiej 18 zaprojektowana przez Stanisława Witkiewicza, została wybudowana
w 1900 r. Przed I wojną światową właścicielką willi była Aniela Zagórska, kuzynka Józefa Conrada-Korzeniowskiego, który tutaj właśnie mieszkał w 1914 r. Gośćmi bywali tu także m.in. Józef Piłsudski, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Stefan Żeromski, Tymon Niesiołowski, który miał tu swoją pracownię malarską. Obecnie mieści się w nim restauracja i pensjonat.

Kaplica Jana Chrzciciela w Sanktuarium Najświętszej Rodziny przy ul. Krupówki 1, do której wejście znajduje się przy prezbiterium, pochodzi z 1899 r. i w każdym szczególe zaprojektowana została przez Witkiewicza. Zaliczana jest do najcenniejszych zabytków stylu zakopiańskiego. Obraz olejny w ołtarzu, pędzla samego autora, przedstawia Jana Chrzciciela na tle Czarnego Stawu Gąsienicowego. Jego twarz jest autoportretem Witkiewicza - czym artysta wywołał niemały skandal. W samym kościele obejrzeć można wiele innych elementów projektu Witkiewicza (m.in. ołtarz
w kaplicy Matki Bożej Różańcowej, konfesjonały, drzwi, ławki, witraże).

Pomnik Chałubińskiego i Sabały przy zbiegu ulic Chałubińskiego i Zamoyskiego na stałe wpisał się w krajobraz Zakopanego. Pierwszy Komitet Budowy Pomnika powstał w 1899 r. W związku z tą inicjatywą St. Witkiewicz zaprojektował popiersie Chałubińskiego z siedzącym u podnóża kolumny Sabałą. Fundusze nie pozwalały jednak na pełną realizację projektu - ostatecznie, po kilku latach, w sierpniu 1903 r., kiedy wszystkie elementy składowe projektu były gotowe, dokonano uroczystego otwarcia. Na uwagę zasługuje również ogrodzenie pomnika, przykład zastosowania stylu zakopiańskiego w kowalstwie artystycznym.

Wyjątkowo skromny, aczkolwiek głęboko przemyślany projekt Kaplicy św. Krzyża w Pustelni Brata Alberta na Kalatówkach to także dzieło Stanisława Witkiewicza. Pierwszy pobyt Brata Alberta (Adama Chmielowskiego)
w Zakopanem, na zaproszenie przyjaciela – właśnie Stanisława Witkiewicza, zaowocował pomysłem wybudowania pustelni z kaplicą. Budowa rozpoczęła się w 1898 r., gdy Władysław hr. Zamoyski ofiarował grunt pod budynek klasztoru na Kalatówkach.