Stefan Żeromski pod Tatrami

Powieściopisarz, dramaturg, publicysta, uznawany za jednego najwybitniejszych prozaików przełomu XIX i XX, czterokrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Tak w jednym zdaniu można opisać postać Stefana Żeromskiego. Jednak dla nas zakopiańczyków to przede wszystkim Prezydent „góralskiego manifestu”, jakim była Rzeczpospolita Zakopiańska. Postać - wzór. Wzór żarliwego, konsekwentnego, gotowego do wyrzeczeń patrioty, oddanego „sprawie polskiej”, który Ojczyznę pojmował jako całość łączącą kulturę również tę plebejską, problemy i konflikty społeczne, a nawet tak ważną dla pisarza przyrodę, również Skalnego Podhala.       

Pisarz, publicysta, działacz społeczny (1864 - 1925) urodzony w Strawczynie koło Kielc. Do Zakopanego po raz pierwszy przyjechał w kwietniu 1892 roku, by ratować zdrowie. Osobą, która skierowała pisarza na klimatyczne leczenie w uzdrowisku był wybitny chirurg, znawca podhalańskiej sztuki ludowej, doktor Władysław Matlakowski. W latach 1903-1905, 1908-1909, 1912-1921 Żeromski mieszkał pod Giewontem na stałe. Był zaangażowany w życie społeczne, polityczne i kulturalne Zakopanego, działał w miejscowych organizacjach, m. in. współtworząc w latach 1904-1905 Bibliotekę Publiczną, której został prezesem i pełnił bezinteresownie funkcje bibliotekarza. Od 1912 roku działał w zakopiańskim Towarzystwie Szkół Ludowych, w latach 1917-1921 został przewodniczącym tego koła. W czasie I wojny światowej działał w Narodowym Komitecie Zakopiańskim, oddziale Naczelnego Komitetu Narodowego, którego zadaniem było polityczne i materialne wsparcie Legionów Polskich. Autor „Przedwiośnia” sprawował funkcję zastępcy sekretarza.

Jesienią 1918 roku przegrana Niemiec i Austro-Węgier stawała się faktem. Stąd ze strony endecji w Zakopanem wyszła inicjatywa likwidacji rządów zaborcy i przejęcia władzy. Od 31 października do 16 listopada 2018 r. Żeromski został wybrany „prezydentem” powstałej „Rzeczpospolitej Zakopiańskiej” (Rady Narodowej), sprawującej całkowitą władzę na terenie Zakopanego, póki nie przejęły jej organy nowo tworzącego się rządu polskiego. Jej powstanie miało wymowę bardziej symboliczną niż polityczną. Oto pod Tatrami powstała namiastka wolnej Rzeczpospolitej, o której pod zaborami bezskutecznie marzyły kolejne pokolenia Polaków.

W latach 1918-1919 Stefan Żeromski nadal angażował się w różne inicjatywy patriotyczne i społeczne w Zakopanem. Interesował się ludnością polską na Spiszu i Orawie, uczestniczył w zebraniach i komitetach, zajmujących się sprawą nowej granicy państwowej w Tatrach i na Podtatrzu, a także został członkiem, powstałej 4 maja 1919 r. z inicjatywy dr. Stanisława Eliasza Radzikowskiego, Rady Generalnej Konfederacji Chochołowskiej z siedzibą w Zakopanem.

Z Zakopanego autor Ludzi Bezdomnych wyjechał wiosną 1921 roku. Zmarł 20 listopada 1925 roku w Warszawie, gdzie został pochowany.

Stefan Żeromski u progu Polski niepodległej był symbolem polskości Zakopanego i wierności dla idei narodowych. Bywał w Zakopanem w czasach trudnych i dla siebie i dla spraw polskich. Aktywnie uczestniczył w życiu Zakopanego. Pisał, wygłaszał odczyty, wspierał miejscowy teatr, działał w komitetach, organizacjach społecznych i oświatowych. Był nie tylko wybitnym pisarzem, społecznikiem, patriotą, ale stał się sumieniem narodu.
Więcej informacji na stronie:

https://biblioteka.zakopane.eu/o-bibliotece/patron.html

Źródło: M. Pinkwart. „Stefan Żeromski. Prezydent Rzeczpospolitej Zakopiańskiej”.

(MP)