Kazimierz Przerwa - Tetmajer. Piewca piękna Tatr.

Kazimierz Przerwa Tetmajer – poeta, prozaik, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli Młodej Polski. Jego cykl opowiadań Na Skalnym Podhalu i powieść Legenda Tatr zajmują ważną pozycję zarówno w piśmiennictwie tatrzańskim jak i w ogóle w literaturze polskiej. Wiele jego utworów przetłumaczono na języki obce.

Urodził się 12 II 1865 roku w Ludźmierzu, syn Adolfa Tetmajera. Starszym, przyrodnim bratem Kazimierza był Włodzimierz Tetmajer, malarz i literat, natomiast kuzynem Tadeusz Żeleński „Boy”. Tetmajer spędził młode lata w Ludźmierzu, poznał dobrze Podhale, góralszczyznę, górali i Tatry.
W latach 1881-1896 wędrował po górach, najpierw ze swoim bratem Włodzimierzem, a potem także z innymi towarzyszami, m. in. Tadeuszem Żeleńskim, Edmundem Cięglewiczem, Franciszkiem Nowickim czy Jerzym Żuławskim. 21 sierpnia 1892 roku wziął nawet udział w pierwszym wejściu na Staroleśny Szczyt. Spędzał dużo czasu pod Tatrami, między góralami, poznał również Spisz, Liptów i Tatry Niżne. Z całym swym góralskim światem związany byłjak nikt inny, nie wyłączając Witkiewicza czy Kasprowicza.

Zadebiutował w 1886 roku poematem prozą Illa, jednak jego faktycznym debiutem była nowela pt. "Rekrut" (opublikowana 15 stycznia 1886 r. w "Przeglądzie Literackim i Artystycznym"). Najważniejsze swoje wiersze zawarł w 8 tomach. Liryka tatrzańska wśród wierszy Tetmajera ma wielką wartość artystyczną. Należą do niej między innymi utwory: Patrząc ku Tatrom, W Tatrach, Pod Rysami, Podczas wiatru z Tatr, Jak Janosik tańcował z cesarzową i wiele innych.

W dziedzinie prozy Kazimierz Tetmajer zasłynął cyklem nowel Na Skalnem Podhalu (1903 – 1910) oraz powieścią Legenda Tatr, podzieloną na dwa tomy t. 1 Maryna z Hrubego (1910) i t. 2 Janosik Nędza Litmanowski (1911). Mimo regionalnego charakteru oraz obficie stosowanej przez Tetmajera gwarze, cykl Na Skalnem Podhalu uchodzi za jedno z arcydzieł polskiej literatury neoromantycznej. Dzieła te mają również dużą wartość w poznaniu folkloru podhalańskiego, ponieważ znajdują się w nich autentyczne śpiewki, opowiadania i wyrażenia oraz obraz wielu zwyczajów i obyczajów ludowych.

Utwory Kazimierza Tetmajera rozbudziły zainteresowanie Podhalem i Tatrami, przyczyniły się również do rozwoju literatury podhalańskiej i tatrzańskiej, reprezentowanej przez Andrzeja Stopkę, Wojciecha Brzegę, Stanisława Nędzę- Kubińca oraz autorów piszących tylko gwarą. Niektóre wiersze Tetmajera zostały rozpowszechnione jako przyśpiewki, a nawet pieśni takich kompozytorów jak Mieczysław Karłowicz czy Karol Szymanowski. W 1902 roku przełęcz między Gerlachem i Zadnim Gerlachem nazwano Przełęczą Tetmajera. W 1927 roku otrzymał honorowe obywatelstwo Zakopanego. Po wojnie jedną z ulic Zakopanego nazwano ulicą Tetmajera.
Kazimierz Przerwa Tetmajer zmarł 18 I 1940 roku w Warszawie. Prochy tego wielkiego poety zostały sprowadzone do Zakopanego i 15 VI 1986 roku pochowano go na starym cmentarzu. W tym roku przypada 80. rocznica śmierci i 155. rocznica urodzin autora.

Tekst: Miejska Biblioteka Publiczna w Zakopanem

Źródła:

Adam Grzymała-Siedlecki, Niepospolici ludzie w dniu swoim powszednim, Kraków 1965
Z. Radwańska-Paryska, W. H. Paryski Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin 2004