Ks. Józef Stolarczyk urodził się 12 lutego 1816 r. w Wysokiej k. Jordanowa, zmarł 6 lipca 1893 r. w Zakopanem. Pochowano go na zakopiańskim Pęksowym Brzyzku.
Był pierwszym proboszczem zakopiańskim, a funkcję tę sprawował w latach 1848–1893. Był również działaczem społecznym i pionierem taternictwa.
POCZĄTKI
Ks. Stolarczyk pochodził z rodziny chłopskiej. W Podolińcu na Spiszu ukończył trzy klasy Gimnazjum Wyższego OO. Pijarów (tu najubożsi uczniowie mogli się uczyć za darmo). Oprócz języka polskiego, posługiwał się też węgierskim i niemieckim. W roku 1842 wyświęcono go w Tarnowie na kapłana. W latach 1842–1843 był wikarym w Makowie (dziś Maków Podhalański), pomocnikiem proboszcza i katechetą w Nowym Targu (do marca 1847 r.), wikarym katedralnym w Tarnowie (od kwietnia do grudnia 1847 r.). Zachęcony i rekomendowany przez ks. Józefa Wilczka, zgłosił się jako kandydat na proboszcza nowo utworzonej parafii w Zakopanem. Jego kandydatura został przyjęta przez właścicielkę dóbr zakopiańskich Klementynę Homolacsową. 30 listopada 1847 r. został instytuowany, a 6 stycznia 1848 r. instalowany jako pierwszy proboszcz w Zakopanem. Funkcję tę pełnił 45 lat – aż do śmierci.
JAKO PROBOSZCZ
Początkowo mieszkał u najzamożniejszego gospodarza (gazdy) Jana Gąsienicy Staszeczka przy Krupówkach, a msze św. odprawiał w drewnianej kaplicy św. Klemensa. Początki jego pobytu pod Tatrami nie były łatwe i prawdopodobnie rozważał nawet opuszczenie Zakopanego. Z czasem jednak sytuacja uległa zmianie, a ks. Stolarczyk zaczął cieszyć się wśród górali dużym poważaniem. Walnie przyczynił się do podniesienia poziomu oświaty wśród miejscowych, nauczając dzieci nie tylko religii, ale także czytania, pisania, śpiewu. Wybudował plebanię z budynkami gospodarczymi, powiększył kaplicę św. Klemensa, w organistówce, wybudowanej w dużej mierze z funduszy zebranych w parafii, utworzył szkołę parafialną, zakupił organy. Na początku lat pięćdziesiątych dostał zgodę na budowę cmentarza, założonego na gruncie ofiarowanym przez Jana Pęksę (tzw. stary cmentarz na Pęksowym Brzyzku). Prowadził ponadto gospodarstwo (stodoła, chlew, ogród, kawałek lasu, roli i pastwiska), wybudował w miejscowości dwa domy. Wkrótce zorganizował szkółki na Olczy i w Kuźnicach. W 1863 r. obok kościoła zbudował dzwonnicę. Żywo uczestniczył w życiu górali (wesela, chrzciny, odwiedziny w domach, prowadzenie rozmów, użyczanie pożyczek). Dla gości przyjeżdżających coraz liczniej do Zakopanego stał się informatorem, doradcą i autorytetem w sprawach góralszczyzny i Tatr. Dbał ponadto o czystość gwary góralskiej, próbując piętnować germanizmy, które górale wynosili ze służby w austriackiej armii. Jego plebania stała się ośrodkiem życia towarzyskiego i kulturalnego. Mieszkali tu m. in.Jan Matejko i Henryk Sienkiewicz. Przyjaźnił się z wieloma wybitnymi osobami bywającymi w Zakopanem. W 1867 r. wszedł do Rady Gminnej Zakopanego. Uczestniczył w inicjatywie Towarzystwa Tatrzańskiego (TT) utworzenia szkoły snycerskiej, należał też do komitetu organizacyjnego szkoły koronkarskiej (powołanej dzięki wydatnym staraniom Heleny Modrzejewskiej). Był też członkiem TT do ustalenia nazw topograficznych Tatr oraz jednym z założycieli Towarzystwa Muzeum Tatrzańskiego.
JAKO TATERNIK
Ks. Stolarczyk po przybyciu do Zakopanego zaczął chodzić po Tatrach i wkrótce stał się jednym z czołowych taterników tamtych czasów. Wędrował z góralskimi przewodnikami (Jędrzej Wala starszy, Szymon Tatar starszy, Wojciech Gąsienica-Kościelny, Wojciech Ślimak, Wojciech Roj i in.), uczestniczył w wyprawach tatrzańskich i polowaniach urządzanych przez rodzinę Homolacsów. Był towarzyszem wypraw Tytusa Chałubińskiego.
W 1849 r. jako pierwszy zdobył niższy wierzchołek Świnicy, ok. 1850 r. wszedł na Łomnicę, a w 1854 r. na Lodową Kopę. W 1860 r. jako pierwszy zszedł z Rysów do Morskiego Oka, a rok później uczestniczył w I turystycznym przejściu Mięguszowieckiej Przełęczy. W 1865 r. wszedł na Rysy od Czarnego Stawu. W roku 1867 dokonał I wejścia na Baranie Rogi od Doliny Czarnej Jaworowej przez przełęcz, która później otrzymała nazwę Przełęczy Stolarczyka. Był też na Lodowym Szczycie, a w 1874 r. na Gerlachu (VIII wejście). Zwiedził ponadto wiele innych szczytów Tatr Wysokich, Bielskich i Zachodnich.
JAKO AUTOR
Napisał wspomnienie Wycieczka na szczyt Gerlachu (1875). Spisywał kronikę swej parafii, wydaną drukiem jako Kronika Parafii Zakopiańskiej (1848–1890) (1914–1921). W druku ukazały się też dwie przemowy Stolarczyka: przy poświęceniu Dworu Tatrzańskiego TT w Zakopanem (1883) i przy poświęceniu zakopiańskiej Szkoły Snycerstwa (1884).
ODZNACZENIA I PAMIĄTKI
W 1883 r. ks. Józef Stolarczyk został mianowany członkiem honorowym Towarzystwa Tatrzańskiego. W Tatrach uczczono go nazwą Przełęcz Stolarczyka. W Zakopanem przez wiele lat służyło turystom schronisko zwane Domem Turystycznym im. ks. Józefa Stolarczyka, a od 1985 r. jest ulica ks. Józefa Stolarczyka.
Oprac. Agnieszka Jurczyńska-Kłosok na podstawie:
M. Rokosz Stolarczyk Józef [w:] Polski słownik biograficzny, pod red. A. Romanowskiego, t. XLIV/1, z. 180, Warszawa – Kraków 2006, s. 55–61.
Z. Radwańska-Paryska, W. H. Paryski, Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin 2004, s. 1152–1153.