Stanisław Ignacy Witkiewicz (pseud. Witkacy) urodził się 24 lutego 1885 r. w Warszawie, zmarł śmiercią samobójczą 18 września 1939 r. w Jeziorach k. Dąbrowicy na Ukrainie. Jego symboliczny grób znajduje się w Zakopanem na cmentarzu zw. Pęksowym Brzyzkiem.
Był synem malarza, krytyka sztuki, twórcy stylu zakopiańskiego – Stanisława Witkiewicza. Witkacy zdobył uznanie jako malarz, teoretyk sztuki, dramaturg, powieściopisarz, filozof. Jest autorem takich utworów jak m.in.: 622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta (1911), Pragmatyści (1919), Tumor Mózgowicz (1920), W małym dworku (1921), Kurka Wodna (1921), Nadobnisie i koczkodany (1922), Jan Karol Maciej Wścieklica (1922), Wariat i zakonnica (1923), Matka (1924), Pożegnanie jesieni (1927), Nienasycenie (1930), Szewcy (1934).
Z WARSZAWY W ŚWIAT
Urodził się w Warszawie i tam też początkowo mieszkał, jednak już w 1890 r. znalazł się w Zakopanem. 21 stycznia 1891 r. w mieście pod Tatrami odbyły się jego ponowne, uroczyste chrzciny, a rodzicami chrzestnymi zostali słynna aktorka Helena Modrzejewska i góral Jan Krzeptowski Sabała. Zgodnie z wolą ojca nie uczęszczał na regularne zajęcia szkolne, ucząc się prywatnie. Nauczycielami jego byli m.in. Walenty Staszel (kustosz Muzeum Tatrzańskiego), student Mieczysław Limanowski (późniejszy geolog i profesor) i prof. Władysław Folkierski (matematyk). Od dzieciństwa interesowały go malarstwo, rysunek i fotografia. W 1893 r. napisał kilka drobnych utworów dramatycznych. W roku 1897 zdał egzaminy do Szkoły Realnej we Lwowie, ale nadal uczył się w domu, stawiając się w szkole tylko na egzaminy semestralne. W tym czasie zainteresował się filozofią, co znalazło odbicie w pisanych przez niego rozprawach. Maturę zdał we Lwowie, w 1903 r., po czym w latach 1904–1905 na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych studiował malarstwo w pracowni Józefa Mehoffera. Kierując się zdaniem ojca, studia przerwał, a naukę kontynuował w Zakopanem, pobierając lekcje malarstwa od Władysława Ślewińskiego. Do pracowni Mehoffera wrócił w latach 1908–1911. W latach 1909–1912 był związany z aktorką Ireną Solską. W 1913 r. zaręczył się z Jadwigą Janczewską, która w lutym 1914 r. popełniła samobójstwo. Czas do lipca 1918 r. spędził poza granicami Polski (wyprawa z Bronisławem Malinowskim, udział w I wojnie światowej). Po powrocie do Zakopanego został przyjęty do grupy Formistów, której stał się wkrótce głównym teoretykiem. W latach 1918–1925 napisał większość swoich utworów dramatycznych. W tym czasie (1923 r.) ożenił się ponownie. Jego wybranką została wnuczka Juliusza Kossaka, Jadwiga Unrug (Nineczka). Witkacy nieustannie angażował się w działalność kulturalną. W 1925 r. założył grupę Towarzystwo Teatralne, wszedł w skład Komisji Wystawowej Towarzystwa „Sztuka Podhalańska”, przy której powołał Sekcję Teatru Formistycznego. W 1927 r. założył Firmę Portretową „S.I. Witkiewicz”. Uczestniczył ponadto w seansach spirytystycznych (członkostwo w warszawskim Towarzystwie Metempsychicznym), eksperymentował z narkotykami. W 1929 r. związał się z Czesławą Oknińską-Korzeniowską. W 1935 r. otrzymał Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury za wybitną twórczość literacką. W latach 1937–1938 był współorganizatorem i wykładowcą zakopiańskich Wakacyjnych Kursów Naukowo-Literackich. Po wybuchu II wojny światowej mimo zgłoszenia się do punktu mobilizacyjnego, nie został powołany do wojska. 5 września 1939 r. wyjechał z Warszawy. Na wieść o wkroczeniu do Polski wojsk radzieckich nad ranem 18 września 1939 r. w Jeziorach na Polesiu popełnił samobójstwo. Wspólnie z nim nieudaną próbę podjęła Czesława Oknińska-Korzeniowska. Został pochowany w Jeziorach, próba przeniesienia jego zwłok pod Tatry nie powiodła się. 14 kwietnia 1988 r. uroczyście pochowano na starym cmentarzu w Zakopanem sprowadzone z Polesia szczątki ludzkie, które, jak się okazało, nie należały one do Witkacego.
JAKO TURYSTA I PODRÓŻNIK
W młodych latach uprawiał w Tatrach turystykę (m.in. z Leonem Chwistkiem i Tadeuszem Micińskim), narciarstwo, a w towarzystwie góralskich przewodników nawet taternictwo (ok. 1900 zdobył Durny Szczyt, schodząc następnie do Dzikiej Doliny). W latach międzywojennych chodził jeszcze na wycieczki turystyczne w Tatry, ale już nie na wspinaczki, choć w 1933 został członkiem zakopiańskiej Sekcji Taternickiej KS "Tatry", której prezesem był jego przyjaciel Bohdan Filipowski. W 1914 uczestniczył w wyprawie badawczej swego przyjaciela, antropologa Bronisława Malinowskiego na Nową Gwineę i do Australii. Wyprawę przerwał sam Witkacy z powodu wybuchu I wojny światowej. Jako poddany rosyjski nie mógł wrócić do Zakopanego, zatem przez Krym dotarł do Petersburga i służył w wojsku rosyjskim (otrzymał nominację na porucznika). W roku 1918 wrócił do Polski i krótko służył w wojsku polskim.
NAWIĄZANIA DO PODHALA I TATR W JEGO TWÓRCZOŚCI
W dramatach Witkacego odnaleźć można zaledwie drobne nawiązania do Podhala lub Tatr, podobnie w jego powieściach: Pożegnanie jesieni (1927), Nienasycenie (1930), 622 upadki Bunga czyli Demoniczna kobieta (1972). Wśród jego artykułów Zakopanego i Tatr częściowo dotyczą: Demonizm Zakopanego (1919), O dandyzmie zakopiańskim (1921), Wystawa Rafała Malczewskiego w Zakopanem (1927), Malarstwo (nie sztuka) Rafała Malczewskiego i tło jego powstania (1928), Wrażenia ze spóźnionego niestety pierwszego lotu (1938).
W pierwszym okresie swego malarstwa był pejzażystą i portrecistą. W zakopiańskich wystawach uczestniczył od 1902 r. Z tego czasu ocalało niewiele prac, np. Pejzaż górski (olej) i Potok (1915, olej). Jako rysownik debiutował publicznie jako piętnastoletni chłopiec, ilustrując dwoma krajobrazami Pratatr artykuł Mieczysława Limanowskiego Glossopteris, który ukazał się w Przeglądzie Zakopiańskim, w roku 1900.
Od 1925 r. malował przeważnie portrety (również osób związanych z Tatrami i Zakopanem), których wiele się zachowało. Od młodych lat interesował się też fotografią. Z jego dość licznie zachowanych zdjęć zakopiańskich i tatrzańskich wiele ma dziś wartość dokumentacyjną, a portrety także walory artystyczne.
PAMIĄTKI
Witkacy w ostatnich latach pobytu w Zakopanem mieszkał w willi "Witkiewiczówka" na Antałówce, gdzie umieszczono tablicę upamiętniającą obu Witkiewiczów, ojca i syna. Rok 1985 r. ogłoszony został przez UNESCO Międzynarodowym Rokiem Witkacego. Rok 2015 na mocy aż trzech dokumentów został ogłoszony Rokiem Witkiewiczów (Uchwała Rady Miasta Zakopane z dnia 29 grudnia 2014 r., Uchwała Senatu RP z dnia 7 lutego 2015 r., Rezolucja Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 23 lutego 2015 r. w sprawie ustanowienia roku 2015 „Rokiem Witkiewiczów” w Województwie Małopolskim). W Zakopanem od 1985 r. działa Teatr im. S.I. Witkiewicza. W Muzeum Tatrzańskim organizowane są liczne wystawy poświęcone artyście.
Oprac. Agnieszka Jurczyńska-Kłosok na podstawie:
A. Szałagan Witkiewicz Stanisław Ignacy (1885-1939) [w:] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, pod red. tejże i J. Czachowskiej, Warszawa 2004, s. 166–192.
Z. Radwańska-Paryska, W. H. Paryski Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin 2004, s. 1342–1343.