Tytus Chałubiński urodził się 29 grudnia 1820 r. w Radomiu, zmarł 4 listopada 1889 r. w Zakopanem. Pochowano go na starym cmentarzu.
Był lekarzem i botanikiem, społecznikiem, taternikiem, jednym z czołowych badaczy Tatr. Jest jedną z najbardziej zasłużonych postaci dla rozwoju Zakopanego.
MŁODOŚĆ I DZIAŁALNOŚĆ LEKARSKA
Szkołę średnią ukończył w Radomiu w 1838 r. Po studiach lekarskich i botanicznych w Wilnie w latach 1838–1840, Dorpacie (1840–1842) i Würzburgu (1842–1844) osiadł w 1845 r. w Warszawie. W latach 1859–1871 był profesorem chorób wewnętrznych: w warszawskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej (1859–1862), Szkole Głównej Warszawskiej (1862–1869) i Uniwersytecie Warszawskim (1869–1871), z którego w 1871 r. zwolniły go rosyjskie władze.
TATRY I ZAKOPANE
Tytus Chałubiński poznał Tatry być może już w latach pięćdziesiątych XIX w. Na wakacje do Zakopanego zaczął przyjeżdżać regularnie od roku 1873. W 1879 r. rozpoczął tu budowę własnego domu, a w 1887 r. osiadł w nim na stałe. Tytus Chałubiński jest znany jako inicjator kilkudniowych wypraw, w których uczestniczyli turyści, kilkunastu górali, tragarze, muzykanci. Jego towarzyszami bywali: Sabała, ks. Józef Stolarczyk, August Wrześniowski, Mieczysław i Jan Gwalbert Pawlikowscy, Ignacy Baranowski, syn Chałubińskiego, Ludwik, a także ówcześni przewodnicy, m.in. : Maciej Sieczka, Wojciech Roj, Wojciech Ślimak, Jędrzej Wala młodszy, Bartłomiej Obrochta (przewodził góralskiej kapeli). Nocowano zwykle przy ognisku. Przebieg takich wypraw opisał zarówno Chałubiński w artykule Sześć dni w Tatrach (1879), jak i towarzysze jego wycieczek, np. Walery Eljasz i Bronisław Rejchman. Obozowisko Chałubińskiego w Tatrach przedstawili: Tadeusz Ajdukiewicz na jednym ze swych obrazów, a Walery Eljasz na rysunku.
Tytus Chałubiński był prawdopodobnie na wszystkich wówczas zwiedzanych przez turystów przełęczach i szczytach tatrzańskich, a poza tym odkrywał też nowe drogi (np. w 1880 r. na Lodowy Szczyt od pd.-wsch., z przewodnikiem Jędrzejem Walą młodszym), albo jako pierwszy turysta przechodził drogi dotąd znane jedynie góralom-kłusownikom (np. przez Kozią Przełęcz ok. 1875 r.). Chałubiński był postacią bardzo popularną, zyskał nawet miano "króla Tatr". Wycieczki tatrzańskie były dla niego także okazją do zbierania okazów mineralogicznych oraz do studiowania i zbierania mchów. Interesował się również tatrzańskimi nazwami. Swoje kolekcje minerałów i mchów w 1888 r. ofiarował Muzeum Tatrzańskiemu w Zakopanem. Stały się one jedną z podstaw zbiorów tej instytucji.
ODZNACZENIA I PAMIĄTKI
Działalność Chałubińskiego na terenie Zakopanego i Podhala była różnorodna. W roku 1873 postawił na Gubałówce żelazny krzyż i pomógł stłumić epidemię cholery. Przyczynił się do uznania Zakopanego za stację klimatyczną, był jednym z założycieli Szkoły Snycerskiej (późniejsza Szkoła Przemysłu Drzewnego, dziś Państwowy Zespół Szkół Plastycznych im. Antoniego Kenara), miał wkład w powstanie Szkoły Koronkarskiej (przy współudziale Heleny Modrzejewskiej), założył dla górali kasę pożyczkową, zabiegał o podniesienie rolnictwa, był jednym z założycieli Towarzystwa Tatrzańskiego (w 1877 mianowano go członkiem honorowym).
Postać Tytusa Chałubińskiego znalazła się w utworach Bolesława Prusa: Anielce i Lalce (jako konsultant zdrowia barona Dalskiego). Dla uczczenia zasług doktora jego imieniem nazwano Muzeum Tatrzańskie, sanatorium i ulicę w Zakopanem, a także postawiono w Zakopanem dwa pomniki. Jego postać weszła do tatrzańskiego nazewnictwa (Wrota Chałubińskiego, niemieckie nazwy Mięguszowieckiego Szczytu i Wyżniej Mięguszowieckiej Przełęczy to Chałubiński Spitze i Chałubiński Scharte). Na jego cześć botanik Marian Raciborski nazwał odkrytą przez siebie tatrzańską roślinę kopalną skrzypem Chałubińskiego (Equisetum Chałubińskii ), a botaniczka Jadwiga Wołoszyńska nazwała opisane przez siebie nowe gatunki bruzdnic: Peridinium Chałubińskii i Chałubińskia tatrica. Tytus Chałubiński jest uczczony nazwami ulic w kilku miastach, kilku szpitali oraz szkół. Jego osobie poświęcane są sesje naukowe i wystawy.
Oprac. Agnieszka Jurczyńska-Kłosok na podstawie:
J. Kolbuszewski Tytus Chałubiński i jego „Sześć dni w Tatrach” [w:] tenże, Literatura i Tatry. Studia i szkice, Zakopane 2016, s. 353–373.
Z. Radwańska-Paryska, W. H. Paryski Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin 2004, s. 139–141.