Mieczysław Karłowicz urodził się 11 grudnia 1876 w Wiszniewie na Litwie, zmarł 8 lutego 1909 r. w Tatrach. Pochowano go 16 lutego na warszawskich Powązkach.
Był synem językoznawcy i etnografa Jana Karłowicza oraz dyplomowanej śpiewaczki, Ireny z Sulistrowskich. Uznawany jest za jednego z największych polskich kompozytorów-symfoników, wybitnego taternika i narciarza. Był również współinicjatorem założenia Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego.
MŁODOŚĆ I TATRY
Karłowiczowie mieszkali w Wiszniewie do roku 1882, kiedy to na dłużej wyjechali za granicę (Heidelberg, Praga, Drezno). Już wtedy mały Mieczysław rozpoczął naukę gry na skrzypcach. W 1887 r. rodzina powróciła do kraju i osiedliła się w Warszawie, gdzie Karłowicz rozwijał swoje umiejętności gry już nie tylko na skrzypcach, ale także na pianinie. Po raz pierwszy przyjechał do Zakopanego w roku 1889. Z matką i rodzeństwem mieszkał wtedy w domu przewodnika Jana Stopki, a z przewodnikiem Janem Kubinem był na Czerwonych Wierchach i przeszedł przez Zawrat do Morskiego Oka. Ponownie spędzał lato w Zakopanem w roku 1892. Tym razem mieszkał w "Klemensówce" i w "Hotelu Warszawskim" (Jaszczurówka). Chodził wówczas na wycieczki z przewodnikiem Janem Stopką, zdobywając m.in. Bystrą, Kominiarski Wierch, Świnicę, Kozi Wierch, Granaty i Rysy. Na rzadko wówczas odwiedzany Kościelec wszedł najpierw samotnie, a następnie z Januszem Chmielowskim. Obaj też wspólnie ogłosili swój pierwszy artykuł pt. Kościelec (1892). Karłowicz opublikował ponadto opis Kominiarskiego Wierchu pt. Kominy (1892), gdzie przedstawił trasę, którą na ten szczyt sam wyznakował farbą. Latem tego roku jako skrzypek zagrał dwa koncerty w sali dawnego zakopiańskiego Dworu Tatrzańskiego, zw. kasynem. W 1893 r. z przewodnikiem Janem Kubinem wszedł na Łomnicę, a z rodzicami i z przewodnikiem był na Świnicy. W 1894 r. natomiast podczas wycieczki z przewodnikiem Jędrzejem Walą młodszym trawersował Gerlach i zdobył Mięguszowiecki Szczyt. W lipcu uczestniczył w pogrzebie ks. Józefa Stolarczyka.
Mieczysław Karłowicz wrócił w Tatry w roku 1902 (mieszkał wtedy w willi „Fortunka” na Bystrem, dziś przy ul. Karłowicza), a w 1907 r. osiadł w Zakopanem na stałe (najpierw mieszkał w willi „Limba” przy ul. Ogrodowej, następnie w pensjonacie „Liliana”, a ostatecznie w domu należącym wówczas do rodziny Stanków, noszącym od 1920 r. nazwę „Lutnia”). Lata 1902–1909 były dla niego okresem intensywnego, często samotnego poznawania Tatr latem i zimą. W roku 1906 z przewodnikiem Klimkiem Bachledą odbył wielodniową wycieczkę m.in. na Jastrzębią Turnię, Mały Kołowy Szczyt, Durny Szczyt, Pośrednią Grań (miał wówczas przy sobie nowy aparat fotograficzny). Mieszkał wtedy w willi „Pod Białym Orłem”. W roku 1907 z przewodnikiem Józefem Gąsienicą-Tomkowym zdobył m.in na Ostry Szczyt. Większość swych wycieczek odbywał jednak bez przewodnika, dokonując pierwszych wejść, np. samotnie na Wielką Kołową Turnię (1907 r.), z Włodzimierzem Boldireffem na Ciężką Turnię i Zadnią Jaworową Turnię (w 1908 r.). 8 lutego 1909 r. w czasie samotnej wycieczki narciarskiej, młody kompozytor zginął w lawinie śnieżnej, która zeszła ze wschodnich zboczy Małego Kościelca. W miejscu, w którym go odnaleziono, postawiono w 1909 r. pamiątkowy obelisk (Kamień Karłowicza) z napisem Non omnis moriar (nie wszystek umrę), który stoi do dziś, a w rocznicę śmierci Karłowicza składane są pod pomnikiem kwiaty.
TATERNICTWO ZIMOWE, NARCIARSTWO, RATOWNICTWO
W 1908 r. wspólnie z Romanem Kordysem jako pierwszy zimą zdobył Kościelec, Wołoszyn (przez Krzyżne) i Żółtą Turnię. W 1905 r. zapisał się do Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego, a trzy lata później, w 1908 r., razem z Mariuszem Zaruskim wyznakował szlaki na Czarny Mięguszowiecki Szczyt i na Niżnie Rysy. Symbolem, którego używał, była góralska swastyka. Mieczysław Karłowicz uważany jest za jednego z pionierów polskiego narciarstwa. Nauczył się jazdy na nartach na pierwszym zakopiańskim kursie narciarskim, prowadzonym przez Mariusza Zaruskiego w grudniu 1907 r., a już rok później pomagał mu w szkoleniu narciarskim. Od roku 1907 był członkiem Zakopiańskiego Oddziału Narciarzy Towarzystwa Tatrzańskiego i w latach 1908–1909 jego wiceprezesem. Wspólnie z Romanem Kordysem i Mariuszem Zaruskim w 1908 r. jako pierwsi dotarli na nartach do Szczyrbskiego Jeziora, pokonując trasę z Hali Gąsienicowej przez Liliowe, Zawory i Koprową Przełęcz. Karłowicz i Zaruski projekt Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (TOPR), przygotowali w roku 1908, ale powstało ono dopiero po śmierci kompozytora, w 1909 r.
MUZYKA I FOTOGRAFIA
W Zakopanem powstało lub powstawało wiele jego dzieł symfonicznych. W swoich pieśniach wykorzystywał ponadto utwory poetyckie Kazimierza Tetmajera. Za inspirowane Tatrami uważane są utwory Koncert skrzypcowy (1902) i Odwieczne pieśni (1906). Karłowicz zapisał się w historii także jako doskonały fotograf Tatr. Jego zdjęcia ukazywały się m.in. w "Pamiętniku Towarzystwa Tatrzańskiego" (1907–1914) i w "Taterniku" (od 1908). W 2016 r. Polskie Wydawnictwo Muzyczne opublikowało tom Widok piękny bez zastrzeżeń. Fotografia tatrzańska Mieczysława Karłowicza, w którym można podziwiać liczne zdjęcia wykonane przez kompozytora.
PAMIĄTKI
Jedna z ulic w Zakopanem nosi imię Mieczysława Karłowicza. Na zakopiańskiej willi "Lutnia" (przy ul. Sienkiewicza) umieszczono poświęconą mu tablicę pamiątkową. Jego imię noszą ponadto Zespół Szkół Muzycznych w Krakowie i Państwowa Szkoła Muzyczna I st. w Zakopanem. Upamiętniony został również w poezji i w muzyce (Wojciecha Kilara Kościelec 1909 z 1976 r.). Zarówno jego fotografie, jak i związane z nim przedmioty (np. aparat, którym wykonał ostatnie przed śmiercią zdjęcia Tatr) są często prezentowane na wystawach przygotowywanych przez Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem. Tatrzańskie pisma Karłowicza odnaleźć można m. in. w tomach: Mieczysław Karłowicz w Tatrach z 1910 r. (red. S. Komornicki), W Tatrach z 1957 r., (red. J. Młodziejowski), Widok piękny bez zastrzeżeń. Fotografia tatrzańska Mieczysława Karłowicza z 2016 r. (red. J. Nowicka, W. Siemaszkiewicz).
Oprac. Agnieszka Jurczyńska-Kłosok na podstawie:
H. Anders Karłowicz Mieczysław [w:] Polski słownik biograficzny, pod red. E. Rostworowskiego, t. XII/1, z. 52, Wrocław – Warszawa – Kraków 1966, s. 57–59.
Z. Radwańska-Paryska, W. H. Paryski Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin 2004, s. 496–498.
Widok piękny bez zastrzeżeń. Fotografia tatrzańska Mieczysława Karłowicza, oprac. J. Nowicka, W. Siemaszkiewicz, Kraków 2016, s. 133–143.